«Μικρά Ασία: Λάμψη · Καταστροφή · Ξεριζωμός · Δημιουργία» ένα ταξίδι στο Μουσείο Μπενάκη

Η έκθεση συνδιοργανώνεται με το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, ένα από τα σημαντικότερα επιστημονικά ιδρύματα έρευνας της ιστορίας και του πολιτισμού της Μικράς Ασίας, το οποίο φιλοξενεί το μοναδικό Αρχείο Προφορικής Ιστορίας που συγκροτήθηκε με βάση τις μαρτυρίες περισσοτέρων από 5.000 εκπατρισμένων Μικρασιατών πρώτης γενιάς.

Η μεγαλόπνοη αυτή έκθεση για την εκατονταετηρίδα της Μικρασιατικής Καταστροφής, περικλείει το πριν και το μετά της Καταστροφής και του δράματος, επιχειρώντας να συνθέσει τη ζωή του μικρασιατικού Ελληνισμού πριν το τέλος της αίγλης και λάμψης του, όσο και την άφιξή του στην Ελλάδα μετά τον ξεριζωμό, και τον αγώνα της σταδιακής ενσωμάτωσής του στη νέα πατρίδα.

Το ταξίδι στο χρονικό του Ελληνισμού της Μ. Ασίας, χωρίζεται σε τρεις ενότητες: Ξεκινά από τα δυτικά παράλια της Ιωνίας με επίκεντρο την κοσμοπολίτικη Σμύρνη, αλλά και το Αϊβαλί, τα Βουρλά και τόσες άλλες ξακουστές ελληνικές κοινότητες, αστικές και αγροτικές. Η μετάβαση σ' αυτή την πρώτη ενότητα γίνεται με μια συμβολική γέφυρα, όπου και τα ονόματα των δωρητών της έκθεσης κι ένα animation από καρτ ποστάλ της εποχής, για ν' αρχίσει να ξεδιπλώνεται ο πλούτος των εκθεμάτων και τεκμηρίων.

Ένα αστικό σπίτι της Ιωνίας, με προσωπογραφίες των ενοίκων και προσωπικά τους αντικείμενα, έργα τέχνης - ο Αϊβαλιώτης καπετάνιος του Κόντογλου - χειρόγραφα και μαρτυρίες Σεφέρη και Βενέζη, πίνακες Σικελιώτη και τόσων ακόμα σπουδαίων Μικρασιατών, δηλώνουν την παρουσία τους. Η ατμοσφαιρική έκθεση εμπλουτίζεται με όψεις πόλεων, δρόμων και σπιτιών, τεκμήρια από φημισμένες σχολές, φωτογραφίες από τάξεις αποφοίτων.

Ακολουθεί η Καππαδοκία με το συγκλονιστικό ανάγλυφο τοπίο και τις εκκλησίες, οι νότιες επαρχίες με τις περίτεχνες επίσημες ενδυμασίες, τις καραμανλίδικες εικόνες, τα μοναδικά κειμήλια, τα ξακουστά χαλιά από την Σπάρτα της Πισσιδίας. Διασχίζουμε τον Πόντο, μέσα από την Τραπεζούντα, μονές κι εκκλησιές, περνάμε από την Κιουτάχεια και τα εργαστηρια κεραμεικής στην Βιθυνία και σε τόσες ακόμα ξακουστές κοινότητες. Μετά ταξιδεύουμε στην Κωνσταντινούπολη, την πόλη-φάρο του Ελληνισμού, μέσα από το Πατριαρχείο και την εκπαίδευση. Το ταξίδι της πρώτης ενότητας καταλήγει στο μεγάλο σταυροδρόμι, την Ανατολική Θράκη.

Η δεύτερη ενότητα επικεντρώνεται στα γεγονότα της περιόδου ανάμεσα στο 1908 και 1922. Στρατιωτικές στολές, οπλισμός, η σημαία του λιμεναρχείου της Σμύρνης, πολεμικά ντοκουμέντα, φωτογραφικό και κινηματογραφικό υλικό, χάρτες, ζωγραφικά ντοκουμέντα, ζωντανεύουν την περίοδο στις αρχές του 20ου αιώνα, με κορυφαία γεγονότα την αλλαγή καθεστώτος και τους Έλληνες βουλευτές στην Οθωμανική Βουλή, τους πρώτους διωγμούς, το τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και τις συνθήκες που ακολούθησαν, την απόβαση στη Σμύρνη και την περίοδο της ελληνικής διοίκησης, την ελληνική Θράκη και παράλληλα την περίοδο της Μικρασιατικής Εκστρατείας μέχρι την τραγική της κατάληξη. Κι ύστερα, η εγκατάσταση στη Ελλάδα, ο αγώνας επιβίωσης και ενσωμάτωσης, η μεγάλη συμβολή των Μικρασιατών στην ανάπτυξη της Ελλάδας.

Η τρίτη ενότητα περικλείει το χρονικό της εγκατάστασης των εκπατρισμένων Μικρασιατών και παρουσιάζει τα εκθέματα σε ειδικά διαμορφωμένες σκηνές των προσφύγων: φωτογραφίες από την υποδοχή, σκηνές καθημερινής ζωής, οι δυσκολίες, κρατική πρόνοια, η βοήθεια από την Δύση, η διαχείριση της ανταλλαγής πληθυσμών, οι εργασίες της Επιτροπής Αποκαταστάσεως προσφύγων, οι προσφυγικοί συνοικισμοί και προσφυγικές παραγκουπόλεις απ' όλη την Ελλάδα, οι προσφυγικές ενώσεις και σύλλογοι, ο ρόλος του αθλητισμού, οι τέχνες και τα γράμματα, το ρεμπέτικο. Η παρουσία του μικρασιατικού Ελληνισμού σε όλες τις εκφάνσεις της ελληνικής κοινωνίας.

Το ταξίδι στο χρονικό του Ελληνισμού της Μ Ασίας ζωντανεύει μέσα από 1.100 εκθέματα και πάνω από 500 φωτογραφίες. Και πράγματι, όπως είπε η επιμελήτρια της έκθεσης ιστορικός τέχνης, Εβίτα Αράπογλου «κάθε τμήμα της έκθεσης, κάθε προθήκη, θα μπορούσε να είναι θέμα για μια ξεχωριστή έκθεση».

Τα εκθέματα προέρχονται από τις συλλογές του Μουσείου Μπενάκη - ενός από τα τρία μουσεία που υποδέχθηκαν κειμήλια των κοινοτήτων κατά τη μετεγκατάστασή τους στον ελλαδικό χώρο. Τα ιστορικά αρχεία του μουσείου διασώζουν σημαντικές μαρτυρίες από την πορεία της Μικρασιατικής Εκστρατείας και την εγκατάσταση των προσφύγων, ενώ εκθέματα της Πινακοθήκης Γκίκα τεκμηριώνουν τη συμβολή των Μικρασιατών στον πολιτισμό του 20ού αιώνα.

Στην έκθεση δανείζουν αντικείμενα και τεκμήρια 88 ιερές μητροπόλεις, μουσεία, αρχεία, φορείς, ιδρύματα, εταιρείες και αθλητικοί σύλλογοι, θεματοφύλακες της ιστορίας και του πολιτισμού του μικρασιατικού Ελληνισμού, καθώς και 93 ιδιώτες, οι οποίοι συνεισφέρουν θησαυρούς από τις προσωπικές συλλογές και τα αρχεία τους.

Η προετοιμασία και έρευνα της έκθεσης ξεκίνησε το φθινόπωρο του 2018 και η επιμέλεια είναι της Εβίτας Αράπογλου (αντιπρόεδρος του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, μέλος του Δ.Σ. του μουσείου Μπενάκη) σε στενή συνεργασία με τον διευθυντή του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, ακαδημαϊκό Πασχάλη Κιτρομηλίδη, και τους ερευνητές του Κέντρου, τον επιστημονικό διευθυντή του Μουσείου Μπενάκη, Γιώργη Μαγγίνη, και τους επιμελητές του μουσείου, καθώς και πολλούς ακόμη επιστημονικούς συνεργάτες.

ΑΠΕ-ΜΠΕ