“MATISSE IN THE 1930S”: Διεθνής τρίπτυχη έκθεση για το έργο του Ματίς

«Αυτό που ονειρεύομαι είναι μια τέχνη ισορροπίας, καθαρότητας, και γαλήνης… κάτι σαν μια καλή πολυθρόνα που προσφέρει χαλάρωση από τη σωματική κόπωση» – Henri Matisse

Επιδέξιος «ενορχηστρωτής» τονικών αρμονιών και σχεδιαστής που αναζητούσε τρόπους να ενώσει το χρώμα και τη γραμμή στο έργο του. Οι στιλιστικές καινοτομίες του Henri Matisse (μαζί με αυτές του Πάμπλο Πικάσο) άλλαξαν θεμελιωδώς την πορεία της σύγχρονης τέχνης και επηρέασαν την τέχνη πολλών γενεών νεότερων ζωγράφων. Το τεράστιο έργο του περιλάμβανε τη ζωγραφική, το σχέδιο, τη γλυπτική, τις γραφικές τέχνες (τόσο ποικιλόμορφες όπως τα χαρακτικά, οι λιθογραφίες και οι υδατογραφίες), τα αποκόμματα χαρτιού και η εικονογράφηση βιβλίων.

Ώριμα φρούτα, νεκρή φύση, πορτρέτα, κομψές γυναίκες, παράθυρα με θέα στην απέραντη θάλασσα: ο κόσμος του Ανρί Ματίς είναι ένας κόσμος γεμάτος απολαύσεις. Μαζί με τον συνάδελφό του μοντερνιστή Πάμπλο Πικάσο, είναι ένας από τους γίγαντες της πρωτοπορίας του 20ου αιώνα, ένα διαρκές θέμα εκθέσεων υπερπαραγωγών των οποίων οι κομμένες φιγούρες είναι από τις πιο διάσημες εικόνες στην ιστορία της τέχνης.

«Νομίζω ότι η τέχνη δεν πρέπει να είναι κάτι δυσάρεστο. Υπάρχει αρκετή δυστυχία στη ζωή. Πρέπει κανείς να κρατά το δυσάρεστο, τη δυστυχία για τον εαυτό του. Πάντα μπορεί κανείς να βρει κάτι ευχάριστο. Η δυστυχία δεν μένει αλλά δημιουργεί εμπειρία. Δεν χρειάζεται να μολύνει κανείς τους ανθρώπους με τις ενοχλήσεις του. Κάποιος πρέπει να δημιουργήσει μια διεγερτική τέχνη που θα οδηγεί το πνεύμα του θεατή σε ένα πεδίο μακριά από τη δυστυχία και τις ενοχλήσεις του», θα δηλώσει σε μια συνέντευξή του που για χρόνια παρέμενε άγνωστη – τον Αύγουστο του 1946, δύο χρόνια μετά την απελευθέρωση του Παρισιού από τους Γερμανούς, ένας νεαρός Αμερικανός στρατιώτης ονόματι Jerome Seckler επισκέφτηκε τον Henri Matisse. Ο Seckler είχε πάθος για τη σύγχρονη τέχνη και είχε βάλει στόχο να συναντήσει και να πάρει συνέντευξη από μερικούς από τους κορυφαίους Γάλλους καλλιτέχνες της εποχής: ο Matisse ήταν ένα από τα ονόματα στη λίστα του (η συνέντευξη αυτή θα δημοσιευθεί τελικά στο βιβλίο Chatting with Henri Matisse: The Lost 1941 Interview).

Henri Matisse “Daisies” 1939. 36 1/4 × 25 9/16 inches (92 × 65 cm) Oil on canvas. Art Institute of Chicago: Gift of Helen Pauling Donnelley in memory of her parents, Mary Fredericka and Edward George Pauling, 1983.206. © 2022 Succession H. Matisse/Artists Rights Society (ARS), New York.

Στο επόμενο διάστημα, τρία μεγάλα ιδρύματα συνεργάζονται για να παρουσιάσουν την πρώτη μεγάλη έκθεση αφιερωμένη στον Matisse τη δεκαετία του 1930.

Το Μουσείο Τέχνης της Φιλαδέλφειας, σε συνεργασία με το Μουσείο Ορανζερί στο Παρίσι και το Μουσείο Ματίς στη Νίκαια, θα παρουσιάσουν την πρώτη έκθεση αφιερωμένη στην κομβική δεκαετία του 1930 στην τέχνη του Henri Matisse (1869–1954).

Με πρώτο σταθμό τη Φιλαδέλφεια, τον μοναδικό χώρο των Ηνωμένων Πολιτειών, η έκθεση “Matisse in the 1930s” θα παρουσιάσει περισσότερα από 100 έργα, ανάμεσά τους γνωστά έργα του καλλιτέχνη αλλά και κάποια άλλα που σπάνια έχουν προβληθεί, γλυπτά, σχέδια και εκτυπώσεις, έως εικονογραφημένα βιβλία. Η έκθεση επίσης θα περιλαμβάνει φωτογραφίες και ταινίες ντοκιμαντέρ ενώ θα συνοδεύεται από πλούσιο εικονογραφημένο επιστημονικό κατάλογο.

Henri Matisse “Large Reclining Nude” 1935. 26 1/8 × 36 3/4 inches (66.4 × 93.3 cm). Oil on canvas Baltimore Museum of Art: The Cone Collection, formed by Dr. Claribel Cone and Miss Etta Cone of Baltimore, Maryland, 1950.258. © 2022 Succession H. Matisse/Artists Rights Society (ARS), New York.

Η δεκαετία του 1930 στη ζωή του Matisse

Το 1930, παρότι έχει αποκτήσει σημαντική διεθνή φήμη, ο Matisse θα βρεθεί σε μια βαθιά δημιουργική ύφεση. Δώδεκα χρόνια πριν, είχε μεταφέρει το studio του από το Παρίσι στη Νίκαια και είχε επικεντρωθεί στο θέμα των γυναικείων φιγούρων, λουσμένων στο απαράμιλλο φως της Μεσογείου. Αντιμέτωποι με τη σαγηνευτικότητα αυτού του μεγάλου σε αριθμού έργων του, πολλοί είναι εκείνοι που θα τον κριτικάρουν, σχολιάζοντας πως μάλλον έχασε τη ριζοσπαστική δύναμη στη σύγχρονη ζωγραφική που είχε μέχρι τότε επιδείξει, χάνοντας την πειραματική του ικανότητα.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1920, και ο ίδιος ο Matisse είχε αναπτύξει δεύτερες σκέψεις για το έργο του και για μερικά χρόνια δεν δημιούργησε σχεδόν κανένα νέο πίνακα. Το σημείο καμπής ήρθε το φθινόπωρο του 1930, όταν ο καλλιτέχνης επισκέφθηκε το Ίδρυμα Barnes στα προάστια της Φιλαδέλφειας και έλαβε την παραγγελία για μια τοιχογραφία τριών μερών – το έργο The Dance.

Αυτό θα σταθεί η καθοριστική καλλιτεχνική του στροφή. Μετά από την παράδοσή του θα επιστρέψει στη ζωγραφική του καβαλέτου με νέες διαδικασίες και μια νέα προσέγγιση. Πρόκειται για μια περίοδο συνολικής αναζωογόνησης του καλλιτεχνικού του οράματος. Θα αρχίσει να χρησιμοποιεί τη φωτογραφία συστηματικά για να τεκμηριώσει τη αθροιστική διαδικασία κατασκευής των μοτίβων του και να δοκιμάσει τις δικές του αντιδράσεις καθώς προχωρούσε στο έργο του. Άρχισε επίσης να χρησιμοποιεί προ-χρωματισμένα κομμένα χαρτιά για να σχεδιάζει τις συνθέσεις του, μια διαδικασία που θα τον οδηγήσει σε ένα νέο δημιουργικό και συνθετικό στυλ επίπεδων τόνων και τολμηρών σχημάτων που θα δώσουν στα έργα αυτής της δεκαετίας μια νέα πνοή.

Επειδή αυτή η μεταμορφωτική δεκαετία στην καριέρα του Matisse δεν είχε ποτέ αντιμετωπιστεί σε μια αυτόνομη έκθεση στο παρελθόν, οι επισκέπτες θα έχουν μια σπάνια ευκαιρία να βυθιστούν στην ίδια τη διαδικασία μέσω της οποίας ο Matisse δημιούργησε μια νέα δημιουργική προσέγγιση και προοπτική στο μετέπειτα μέρος της καριέρας του.

Henri Matisse “Woman with a Veil” 1927. 24 1/4 × 19 3/4 inches (61.6 × 50.2 cm). Oil on canvas Museum of Modern Art, New York: The William S. Paley Collection, SPC22.1990. © 2022 Succession H. Matisse/Artists Rights Society (ARS), New York.

Έκθεση “Matisse in the 1930s” – Αφήγηση και σημαντικά έργα

Χωρισμένη σε 4 βασικές ενότητες η έκθεση θα εξερευνήσει τις αξιοσημείωτες αλλαγές στο δημιουργικό και συνθετικό του στυλ . Η αφήγηση οργανώνεται χρονολογικά, και σημείο έναρξης αποτελεί η λεγόμενη περίοδος της Νίκαιας του Matisse το 1917–30. Το 1917, ο Matisse μετακόμισε στο Cimiez, ένα προάστιο της Νίκαιας στη Γαλλική Ριβιέρα, και εκεί θα επιδοθεί στα έργα μιας χαλαρής παραλλαγής της νεοκλασικής ζωγραφικής που έτυχε καλής υποδοχής από τον κόσμο. Βιώνει άλλωστε μια χαλαρή, απολαυστική ζωή μέσα στο δωμάτιο του στο Hôtel Beau Rivage με θέα στην παραλία. Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος είχε τελειώσει και μαζί του και ένας βαθμός καινοτομίας.

Η ενότητα Interiors and Odalisques, εξετάζει αυτήν ακριβώς την περίοδο, επικεντρωμένη σε περιβάλλοντα γεμάτα με διακοσμητικά υφάσματα και άλλα αντικείμενα από διάφορες περιοχές του ισλαμικού κόσμου που επισκέφτηκε ο Matisse, ανάμεσά τους σημαντικά έργα όπως οι Τρεις Αδελφές (1917, Musée de l’Orangerie) και Γυναίκα με πέπλο (1927, Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης), που θα προσφέρουν στους θεατές την ευκαιρία να εξετάσουν την προσπάθεια του Matisse να συνθέσει το διακοσμητικό σχέδιο, τη μόδα, και τον αισθησιασμό της γυναικείας φιγούρας σε ένα σύγχρονο αισθητικό ιδίωμα.

Henri Matisse “Woman in Blue” 1937. 36 1/2 x 29 inches (92.7 x 73.7 cm). Oil on canvas. Philadelphia Museum of Art: Gift of Mrs. John Wintersteen, 1956-23-1. © 2022 Succession H. Matisse/Artists Rights Society (ARS), New York.

Η δεύτερη ενότητα θα εξετάσει την αναζωογόνηση της τέχνης του μέσα από δύο παράλληλα έργα: την τοιχογραφία του Barnes, που ήταν η πρώτη και μοναδική ευκαιρία να ζωγραφίσει για έναν συγκεκριμένο αρχιτεκτονικό χώρο, και το πρώτο σημαντικό εικονογραφημένο βιβλίο του, μια έκδοση ποιημάτων του ποιητή Stéphane Mallarmé (1842–1898). Αυτή η ενότητα θα τονίσει μια πληθώρα μελετών για την τοιχογραφία με μολύβι, γκουάς και λάδι με έργα δανεισμένα από το Musée Matisse στη Νίκαια, συμπεριλαμβανομένου του έργου, ύψους σχεδόν έντεκα ποδιών, Drawing at the Scale of the Central Figure of Barnes Mural (1930–31).

Η τρίτη ενότητα είναι οργανωμένη γύρω από την έμπνευση ενός και μόνο έργου του, την τοιχογραφία του The Dance. Η ενότητα A Mural in Motion σηματοδοτεί τη συνεχιζόμενη σημασία που είχε για τον Matisse η τοιχογραφία The Dance, αφού την περίοδο 1938–39, ο Matisse συνεργάστηκε με τα Ballets Russes de Monte-Carlo στη δημιουργία μιας χορογραφίας μπαλέτου που ονομάστηκε Red and Black για την οποία ο Matisse σχεδίασε τα κοστούμια, την κεντρική σκηνή και ένα σκηνικό που απεικονίζουν ευδιάκριτα την τοιχογραφία αυτή.

Henri Matisse “The Dream” 1935. 31 7/8 × 25 9/16 × 7/8 inches (81 × 65 × 2.2 cm). Oil on canvas. Centre Pompidou, Paris, AM 1979-106. © 2022 Succession H. Matisse/Artists Rights Society (ARS), New York.

Η τέταρτη ενότητα ολοκληρώνει την αφήγηση του έργου του Matisse στη δεκαετία του 1930 με έναν επίλογο που επικεντρώνεται σε μια σημαντική στιγμή που ήρθε αμέσως μετά το τέλος της δεκαετίας. Τον Ιανουάριο του 1941, ο Matisse υποβλήθηκε σε μια επικίνδυνη επέμβαση για καρκίνο της κοιλιάς. Ένα γεγονός που τον επηρέασε βαθιά προσωπικά και καλλιτεχνικά. Αν και αρχικά θα σταματήσει να ζωγραφίζει, σύντομα θα επανακάμψει και θα δημιουργήσει ένα σύνολο 158 σχεδίων που απεικονίζουν κυρίως πορτρέτα γυναικών και νεκρές φύσεις γνωστές ως Themes and Variations (Θέματα και Παραλλαγές).

«Αναζητώ στην τέχνη τα ίδια πράγματα, τα οποία ίσως έχω συνειδητοποιήσει με διαφορετικά μέσα», είχε κάποτε δηλώσει.

Henri Matisse “Window at Tahiti II” 1935. 7 feet 9 11/16 inches × 6 feet 1/16 inches. Gouache on canvas Musée départemental Matisse, Le Cateau-Cambrésis, France © 2022 Succession H. Matisse/Artists Rights Society (ARS), New York.

Info εκθέσεων

Μουσείο Τέχνης της Φιλαδέλφειας, 19 Οκτωβρίου, 2022– 29 Ιανουαρίου, 2023
Musée de l’Orangerie, Παρίσι, 27 Φεβρουαρίου, 2023– 29 Μαΐου, 2023
Musée Matisse, Νίκαια, 23 Ιουνίου, 2023– 24 Σεπτεμβρίου, 2023

Κείμενο: Πέπη Νικολοπούλου

Πηγή: elculture.gr