Καζαντζίδης: Η τέχνη της Ανατολής

Μέχρι να συμβεί αυτό θα παραμένει κάπως συγκεχυμένη η άποψή μας για τον Γαβαλά, για τον Αγγελόπουλο, για τον Διονυσίου, την Πόλυ Πάνου ή τη Γιώτα Λύδια, για τον Γρηγόρη Μπιθικώτση ή τον Στέλιο Καζαντζίδη. Αν παραμερίσει κανείς την προσωπική του αισθητική, οφείλει να αναγνωρίσει σε αυτές τις φωνές το θείο χάρισμα. Μας χάρισαν ερμηνείες αψεγάδιαστες με πενιχρά μέσα χωρίς τις ευκολίες που προσφέρει η σύγχρονη τεχνολογία στον τραγουδιστή. Ο αστικός μύθος –που δεν είναι καθόλου μύθος– αναφέρει τις επιδόσεις τους στα στούντιο της εποχής. Οι περισσότεροι από αυτούς έγραφαν μια κι έξω και κατάφερναν τις περισσότερες φορές να «κλειδώνουν» το τραγούδι.

Το λαϊκό τραγούδι του πενήντα και του εξήντα ως άξιος επίγονος του ρεμπέτικου αποτελεί αστική υπόθεση καθώς στο τίμπρο της φωνής των λαϊκών ερμηνευτών ανιχνεύει κανείς ένα τόνο κοινωνικής διαμαρτυρίας αν όχι εξέγερσης. Χαρακτηριστική ασφαλώς είναι η έκρηξη του Καζαντζίδη στα περισσότερα τραγούδια. Εκείνο όμως που δίνει προβάδισμα στην Καζαντζιδική σχολή είναι το γεγονός ότι ο Στέλιος επιστράτευσε ένα ανεξάντλητο πλούτο ποικιλμάτων σε όλη του τη διαδρομή. Με τη φωνή του η μονωδία της Ανατολής δίνει μια απάντηση στην πολυφωνία της Δύσης. Ο Καζαντζίδης χωνεύει διακριτικά ένα σωρό καλοκουρδισμένα γυρίσματα.

Η ερμηνευτική του δεινότητα εκδηλώθηκε νωρίς. Ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του πενήντα ο νεαρός τραγουδιστής μάς χαρίζει κορυφαίες ερμηνείες σε τραγούδια του Τσιτσάνη, του Χιώτη, του Μητσάκη, του Καλδάρα, του Παπαϊωάννου. Η λαβυρινθώδης φωνή του συστρέφει ευφυώς την όποια μελωδία και ο εξεζητημένος χειρισμός της δίνει διαφορετικό πρόσωπο στις νότες. Από το «Άσπρο πουκάμισο» και το «Δυο πόρτες έχει η ζωή», μέχρι το «Όποια και νάσαι», ο Καζαντζίδης έχει αποκτήσει τη μεγάλη τραγουδιστική σοφία που διατήρησε μέχρι τα τελευταία του. Οι ερμηνείες του στα τραγούδια του Χατζιδάκι και του Θεοδωράκη αποκαλύπτουν ένα δυτικότροπο βαρύτονο ολκής. «Ο κυρ Αντώνης», το «Κουρασμένο παλικάρι», το «Σαββατόβραδο» και το «Τι θέλεις απ’ τα νιάτα μου». Τέτοιες ερμηνείες οδηγούν απευθείας στο ανεπανάληπτο «Δεν θα ξαναγαπήσω» ή και στο «Ας παν στην ευχή τα παλιά».

Μπορεί κανείς να διαφωνεί με τις επιλογές του όψιμου Καζαντζίδη, θα πρέπει όμως να παραδεχθούμε ότι η λαϊκή μουσική δεν είναι αυτή που ξέραμε εδώ και δεκαετίες, ο ίδιος όμως ο τραγουδιστής αποδεικνύει κάθε φορά ότι μπορεί σε μια περασιά της φωνής του να κάνει το τραγούδι ενδιαφέρον. Ο Στέλιος είχε πάντα μια μεγάλη αρετή: γνώριζε καλύτερα από τον καθένα πώς να δίνει όγκο και παρουσία στο μέταλλο της φωνής του. Ύστερα από τόσες και τόσες ηχογραφήσεις έμαθε να παίζει στα δάκτυλα τα μυστικά του μικροφώνου και της ηχοληψίας. Ο Άκης Πάνου δεν είχε δηλώσει τυχαία «πως όλους τους τραγουδιστές να βάλεις σε ένα καζάνι, δεν θα βγάλεις μισό Καζαντζίδη». Αν σκεφτούμε πόσους παράδρομους ακολούθησε η φωνή του προκειμένου να κερδίσει το στοίχημα με τα μεγάλα τραγούδια, θα πιστέψουμε πως ο Καζαντζίδης δεν είναι ένας αλλά πολλοί τραγουδιστές ταυτόχρονα. Είναι στην πραγματικότητα όλη η τέχνη της Ανατολής αποθησαυρισμένο στο λαρύγγι ενός ανθρώπου.