Το αλφαβητάρι της Μήλου: Βάνι όπως βανίλια

Μου συνέβη με τη Μήλο στις αρχές της δεκαετίας του '90. Ένα βράδυ στην Αθήνα. Η θαλασσινή φωνή της φίλης μου, Ναυσικάς -που δεν είναι τυχαίο πως έχει θαλασσινό όνομα- με πήγε στο σύρσιμο της βάρκας μέσα στα σύρματα, στην καυτή Φυριπλάκα, στις δροσερές σπηλιές της φώκιας στο Τσιγκράδο, στις σκοτεινές στοές των ορυχείων στα Βούδια, στις δυο αδελφές, την Πλάθιενα και την Πάχαινα, στα φραγκομνήματα και στο φοβερό μαύρο τέρας "Παπάφραγκα". Η φωνή της φίλης μου με πήγε στο σκάμμα και στην πανάρχαια σκόνη της Φυλακωπής με τα αιώνια φυλαγμένα μυστικά της. Και μαγεία στ' αυτιά η ενετική "Ζεφυρία" με τη ζαχαρόπετρα στις λιθοδομές και με το μυστήριο που έχει καθετί μεσαιωνικό. Και καθετί σαρακήνικο και πειρατικό, όπως το κρησφύγετο Κλέφτικο, που δεν είναι πια μυστικό λημέρι.

Η Ερημόμηλος μου 'φερε τρόμο όταν άκουσα τ' όνομά της, το ίδιο κι όταν άνοιξα τα μάτια μου μεσα στο Ντορνιέ κάποιου πρωινού δρομολογίου κι αντίκρισα από ψηλά τα άγρια βράχια της. Αντίμηλος. Το βασίλειο των αγριοκάτσικων.

Και το φιδάκι της Μήλου, η vipera lebetina. Η οχιά θέλει αντίδοτο, είναι να τη φοβάσαι. Μα, με τέτοιο όνομα, και έτσι όπως το πρόφερε η ήδη μαγεμένη φίλη μου, τι να φοβηθείς; Η Θεά Λεμπετίνα του Χάλακα.

Πήγα και ξαναπήγα. Ανακάλυπτα όλο και περισσότερα μαγικά ονόματα κι έτρεχα να δω τα μέρη μέχρι να συμπληρώσω το γλωσσάρι της Μήλου. Διάβασα στη φυρή άμμο -εκεί ένιωσα τι σημαίνει "φυρή"- τα "Συριανά Γράμματα", το τεύχος για τα φίδια των νησιών. Και τα παραμύθια της Μήλου, στα βιβλία του αιωνόβιου λαογράφου της, που τον έλεγαν Ζαφείρη και μου θύμιζε κι αυτός τη Ζεφυρία - το χωριό που τίποτα ενετικό δεν θύμιζε πια. Και την ιστορία του στεριανού πειρατή από την Ακαρνανία, που ερωτεύτηκε Μηλιά κι έγινε ο Βασιλιάς της Μήλου. Ο βασιλιάς Ιωάννης Καψής έλεγχε το πέλαγος από το Κάστρο.

Οι λέξεις και τα ονόματα έχουν πρώτα γεύση και μυρωδιά και μετά εικόνες. Συχνά οι πραγματικές εικόνες διαφέρουν από τις πρώτες αισθήσεις των λέξεων - που όμως δεν σβήνουν ποτέ, όχι αν τις φυλάξεις. Το Βάνι στην είσοδο του κόλπου της Μήλου, είναι βράχος που κόβει την ανάσα, έχει όμως πάντα στο μυαλό μου γεύση γλυκιά, όπως η βανίλια.

Έτσι λοιπόν. Είχα ήδη γυρίσει τη Μήλο, μέσα από μία αφήγηση με ονόματα που ήταν μουσική στ' αυτιά μου. Την είχα γυρίσει - ή μήπως θα έπρεπε να πω 'μυρισει'; - πριν ακόμη μπω στο καράβι και μετρήσω ανυπόμονα τα κυκλαδίτικα λιμάνια: Κύθνο, Σέριφο, Σίφνο, Κίμωλο (τι ονόματα!) και ώσπου φτάσω σ' αυτό το τέλειο πέταλο, στο πιο απέραντο φυσικό λιμάνι που είχα δει ποτέ. Το πλοίο προχωρούσε και περνούσα για πρώτη φορά βράδυ από το συρματοχώρι με τη μυστήρια γλυκιά ονομασία Κλήμα. Από τα ψαρόσπιτα, φωτοβολίδες χαιρετούσαν το καράβι "Λασήθι". Και η σκοτεινή πλαγιά πάνω από το συρματοχώρι με τις στοίβες από φύκια πλάι στις γλίστρες, μου έκρυβε ακόμα το αρχαίο θέατρο και, πλάι του, τις κατακόμβες της Μήλου - τη νεκρόπολη κάτω από τη γη.

Ένα χωράφι κάπου εκεί, φύλαγε κάποτε στον κόρφο του τη λευκή μαρμάρινη Αφροδίτη. Το παζάρι ξεκίνησε λένε από χίλια γρόσια κι έπειτα ξενιτεύτηκε η θεά που την ήθελαν όλοι.

Χίλιες ιστορίες έχει κάθε τόπος. Από το αρχαίο θέατρο της Μήλου στο Λούβρο, για χίλια γρόσια.

Χίλια ονόματα με γεύση θαλασσινή. Σε κάθε απόπλου από τον Αδάμαντα, το μηλέικο χαρμάνι στο μυαλό μου είχε θειάφι, ζαχαρόπετρα, οψιδιανό κοφτερό σαν γυαλί, ατμίδες υποθαλάσσιες, αστραφτερό ασβεστόλιθο, τοματένιο πελτέ και λάδι, θυμάρι και φασκόμηλο, κάπαρη κι αλμύρα. Και μια λίμνη σπαρμένη αχιβάδες.

Αχιβαδολίμνη, Βάνι, Γλαρονήσια, η αλφάβητος της Μήλου ξεκινά κάπως έτσι.

Κι έπειτα ήταν και "τα πεζούλια της Βενέτας" στην Τρυπητή. Κι αυτά με είχαν στοιχειώσει. Ποιος θα φανταζόταν πως είναι απόσπασμα, όχι από διήγημα, αλλά από μηλέικο συμβόλαιο