Η αόρατη συνομιλία των οργάνων

Η μεταφορά πληροφοριών από το ένα όργανο στο άλλο εξασφαλίζει τη διατήρηση της ομοιοστασίας του οργανισμού, έτσι ώστε κάθε όργανο να ξέρει και να ανταποκρίνεται στις αντοχές και τις απαιτήσεις του άλλου. Αυτό που κατορθώνεται με την άσκηση είναι η διατήρηση αυτής της ομοιοστασίας σε ανώτερο επίπεδο. Κάθε φορά που εκτελούμε μια άσκηση το σώμα «διαβάζει» ποιες λειτουργίες πρέπει να βελτιώσει, ώστε να συνεχίσει να λειτουργεί με τη μικρότερη δυνατή αναστάτωση. Προοδευτικά βελτιώνει τις κινητικές δυνατότητες (κίνηση οικονομικότερη και αποδοτικότερη), δηλαδή με την ίδια κατανάλωση οξυγόνου οι μυς μπορούν να παράγουν περισσότερο έργο. Έτσι κάθε φορά που εμφανίζεται μια απειλή (στρες) ο οργανισμός την αντιμετωπίζει πιο αποτελεσματικά. Τελικά επέρχεται η αναβάθμιση και η ενίσχυση της άμυνας του οργανισμού.

Ένα σημαντικό παράδειγμα της «συνομιλίας» των οργάνων είναι η τροποποιητικές επιδράσεις, λόγω των αυξημένων απαιτήσεων που θέτουν οι μυς σε όργανα, τα οποία βρίσκονται μακριά τους, όπως η καρδιά, τα νεφρά, ο εγκέφαλος και το συκώτι. Τελευταία βρέθηκε ότι οι μυς παράγουν μία ομάδα ουσιών, τις μυοκίνες, οι οποίες, εκτός από μεταφορείς , έχουν και ρυθμιστικό ρόλο στη λειτουργία άλλων οργάνων και εν γένει συστηματική δράση σε όλο το σώμα. Η ανακάλυψή τους άνοιξε ένα νέο πεδίο μελέτης των μυών, ιδιαίτερα κατά τη λειτουργία της άσκησης.

Επομένως, ο ρόλος των μυών, εκτός από την κίνηση του σκελετού, τη μετακίνηση του σώματος, την παροχή ισχύος, τη θερμογένεση και θερμορύθμιση, μέσω του ρίγους, είναι να παράγουν αγγελιαφόρες ουσίες, καθώς το μυϊκό σύστημα είναι ένα ενδοκρινές όργανο. Οι μυοκίνες είναι υπεύθυνες για την πλαστικότητα των μυών, την ικανότητά τους δηλαδή να προσαρμόζονται στην άσκηση. Ανάλογα με το μοντέλο της άσκησης εκκρίνονται κατάλληλες ομάδες ουσιών που, δρώντας στον μυ, μεταβάλλουν τη βιοχημεία, τη δομή και τη λειτουργία του, ώστε να ανταποκρίνεται στο μοντέλο της άσκησης.

Συγκεκριμένα, η αερόβια άσκηση αντοχής διαφοροποιεί τις ίνες σε τύπου 1 αερόβιες, ερυθρές ίνες. Αυτές χαρακτηρίζονται από μεγάλο αριθμό μιτοχονδρίων, πλούσια αιμάτωση, λόγω αυξημένου αριθμού τριχοειδών, αργή σύσπαση και ανθεκτικότητα στην κόπωση. Ο αυξημένος αριθμός των ερυθρών αιμοσφαιρίων δίνουν ένα ερυθρό χρώμα στις οξειδωτικές ίνες.

Από την άλλη ο μειωμένος αριθμός μιτοχονδρίων και η γρήγορη σύσπαση σε συνδυασμό με την αυξημένη δύναμη αλλά μειωμένη αντοχή χαρακτηρίζει τις γλυκολυτικές, λευκές ίνες.

Μια σπουδαία δράση των μυοκινών είναι ότι εμπλέκονται σε μια αλληλουχία βιοχημικών αντιδράσεων, η οποία δρα στο γονιδίωμα και προκαλεί γονιδιακές διορθώσεις. Αναστέλλει δηλαδή την έκφραση γονιδίων, τα οποία είναι μεταλλαγμένα σε καρκινογόνα.

Βέβαια τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά, επειδή τα νοσήματα δεν προκύπτουν από μετάλλαξη ενός γονιδίου αλλά από την πολύπλοκη αλληλεπίδραση πολλαπλών γονιδίων και περιβαλλοντικών παραγόντων. Η θεραπευτική δράση των μυοκινών, ωστόσο, που παράγονται κατά τη σύσπαση των μυών φαίνεται και από το ευρύ φάσμα της έλλειψης φυσικής άσκησης στην υγεία. Η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας είναι αίτιο χρόνιων παθήσεων οστεοαρθρίτιδας, νευροεκφυλιστικών νόσων, σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, καρδιαγγειακων νόσων, καρκίνο του μαστού μετά την εμμηνόπαυση, παχυσαρκίας κ.ά.

Φαίνεται ότι το αποτέλεσμα της καθιστικής ζωής είναι μια επιμένουσα, χαμηλού βαθμού, ύπουλη, χρόνια συστηματική φλεγμονή, που οφείλεται σε φλεγμονώδεις παράγοντες, οι οποίοι εκκρίνονται από τους μυς, το ήπαρ και την περίσσεια του λιπώδη ιστού.

Με απλά λόγια, οι μυς που δεν λειτουργούν παράγουν ουσίες, οι οποίες επηρεάζουν αρνητικά άλλα όργανα του σώματος και απειλούν την ομοιοστασία του, ακόμη και σε φυσιολογικούς ενήλικες.

Συνοπτικά υπάρχει ή παράγεται μια ομάδα ουσιών μέσα στον οργανισμό, που θα μπορούσαμε να τις ονομάσουμε παράγοντες ή ουσίες της άσκησης (exercise factors), οι οποίες ρεγουλάρονται από την άσκηση και απελευθερώνονται κατά τη σύσπαση των μυών και δρουν ευνοϊκά στα διάφορα όργανα. Από την άλλη υπάρχει μια άλλη ομάδα ουσιών που ενεργοποιούνται από την έλλειψη άσκησης και είναι υπεύθυνες για τις φλεγμονώδεις και τις εκφυλιστικές νόσους φθοράς του οργανισμού.

Δρόσος Βενετούλης

Πνευμονολόγος, Δ/ντής ΜΕΘ Τζανείου, Γενικού Νοσοκομείου Πειραιά.