Το κοστούμι είναι μια παλιά ιστορία!

Τι σχέση έχει μια πανδημία πανούκλας και μια μεγάλη πυρκαγιά, με την αρχή ενός αρχετυπικού ενδύματος όπως το κοστούμι; Αν δεχτούμε ότι το ένδυμα αυτό αποτελεί το Α και το Ω στην ανδρική εμφάνιση, θα πρέπει να γυρίσουμε αρκετούς αιώνες πίσω και να μεταφερθούμε στη βασιλική αυλή του Καρόλου Β' αναζητώντας τις ρίζες του. Το 1665 ξεσπά στο Λονδίνο ο «Μαύρος Θάνατος», μια ολέθρια πανδημία πανώλους, που ξεκληρίζει τον λονδρέζικο πληθυσμό και ανακόπτεται από μια εξίσου μεγάλη συμφορά, την πυρκαγιά του 1666, που κατακαίει σχεδόν ολόκληρη την πόλη.

Ο βασιλιάς Κάρολος Β' σε μια έκλαμψη ευφυούς διακυβέρνησης αλλάζει τον ενδυματολογικό κώδικα της αυλής του. Υποχρεώνει τους αυλικούς του να εγκαταλείψουν πια τις φανταχτερές αμφιέσεις τους, τις δαντέλες και τα βολάν υιοθετώντας την απλότητα με χιτώνες, πουκάμισα και παντελόνια μέχρι το γόνατο. Ο λαός έπρεπε να λάβει ένα σαφές μήνυμα λιτότητας από το στέμμα. Οι ευγενείς της αγγλικής επαρχίας, αλλά και οι πρώτοι αστοί που παπαγάλιζαν τις τάσεις της προαιώνιας αριστοκρατίας ανταποκρίθηκαν σε αυτό το κάλεσμα, απλοποιώντας με τη σειρά τους τον καθημερινό ρουχισμό. Τα νέα πολιτικά και κοινωνικά ήθη που έφεραν η Γαλλική και η Αμερικανική Επαναστάσεις ενίσχυσαν ακόμα περισσότερο αυτή την τάση, μεταφέροντας το σύνθημα για ενδυματολογική απλότητα στη Γαλλία και στην Αμερική.

Ο ωραίος Μπρούμελ: ένας επαναστάτης του στιλ

Αν δεν ήταν ένα πραγματικό πρόσωπο, θα μπορούσε να τον έχει επινοήσει η πένα ενός συγγραφέα. Ο Τζορτζ Μπράιαν Μπρούμελ έμεινε στην Ιστορία ως Beau (=ωραίος) Μπρούμελ, όχι μόνο για την εξωτερική εμφάνισή του, αλλά κυρίως για τη μανιώδη ενασχόλησή του με τις παραμέτρους της ανδρικής γοητείας. Κληρονόμος μιας διόλου ευκαταφρόνητης περιουσίας και σπουδαγμένος στα κολέγια του Ίτον και του Όριελ έζησε τη ζωή του στα τέλη του 18ου αι. και στις αρχές του 19ου αναπτύσσοντας μια εμμονή με την κομψότητα και το στιλ. Το πέρασμά του από αυτόν τον κόσμο παρέμεινε αξιομνημόνευτο για αρκετούς λόγους. Ένας από αυτούς ήταν η φιλία του με τον πρίγκιπα και μετέπειτα βασιλιά Γεώργιο Δ'.

Ο Μπρούμελ, ως εστέτ φιγούρα της αγγλικής αριστοκρατίας στην εποχή του, αλλά και ως αξιωματικός του τάγματος των Ουσάρων, σε μια περίοδο που οι αξιωματικοί έραβαν μόνοι τους τις στολές τους, έφερε την επανάσταση. Δημιούργησε το πρότυπο του δανδή, που βασίζει ένα μεγάλο μέρος του κύρους του στο ντύσιμο. Τις ριζοσπαστικές αντιλήψεις του για τον ενδυματολογικό κώδικα ασπάστηκε πρώτος από όλους ο Γεώργιος Δ', αλλά και η στρατιωτική αριστοκρατία του καιρού του. Το δόγμα του στενού παντελονιού και του σακακιού που αγκαλιάζει το σώμα είχε περάσει ανεπιστρεπτί στα γονίδια κάθε καθωσπρέπει άντρα μαζί με βασικές οδηγίες για την καθημερινή υγιεινή: βούρτσισμα δοντιών, ξύρισμα και μπάνιο καθημερινά. Μπορεί ο ωραίος Μπρούμελ να μην είχε αίσιο τέλος στη ζωή του, καθώς κυνηγημένος από τα χρέη του αναγκάστηκε να διαφύγει στη Γαλλία, όπου πέθανε πάμπτωχος και παράφρων, αλλά τα θέσφατά του για την ανδρική μόδα τού χάρισαν ένα λούστρο αθανασίας. Σήμερα θεωρείται αυτός που έβαλε τις βάσεις για το ανδρικό κοστούμι.

Το Ιππικό των Κοζάκων

Μια τάση που γεννιέται στον κόσμο συνήθως προέρχεται από περισσότερες πηγές και είναι δύσκολο να την αποδώσει σ’ ένα και μόνο πρόσωπο. Πράγματι αυτή η θεωρία περί Μπρούμελ είναι κάπως μονοδιάστατ, αν σκεφτεί κάποιος πως στην άλλη γωνιά της Ευρώπης, στη Ρωσία,το Ιππικό των Κοζάκων είχε λανσάρει τη μόδα του παντελονιού που κάλυπτε τις μπότες περίπου την ίδια εποχή, δηλαδή στις αρχές του 19ου αιώνα. Το σίγουρο είναι ότι ο στρατιωτικός ενδυματολογικός κώδικας έδινε τότε το σύνθημα για τα νέα πρότυπα της μόδας, πράγμα που σήμερα φαντάζει αδιανόητο.

Οδός Σάβιλ Ρόου

Η προϊστορία του κοστουμιού σταματά στις παρυφές της οδού Σάβιλ Ρόου. Πρόκειται για ένα δρόμο του Μέιφερ στο κεντρικό Λονδίνο, που ταυτίστηκε με την κατά παραγγελία ραπτική για άντρες. Ο όρος bespoke στην αγγλική γλώσσα σημαίνει πως ένα ένδυμα σαν το κοστούμι είναι κομμένο και ραμμένο στα μέτρα και τις προτιμήσεις του πελάτη. Σύμφωνα με τους ράφτες της οδού Σάβιλ Ρόου, ο όρος αυτός εννοεί την κοπή και τη ραφή στο χέρι, ασχέτως ότι, ύστερα από απόφαση της Αρχής Διαφημιστικών Προτύπων το 2008, μπορεί να αφορά και ρούχα επεξεργασμένα από μηχανή , υπό τον όρο ότι τηρούν συγκεκριμένα μέτρα. Στα τέλη του 18ου αιώνα οι ράφτες άρχισαν να ανοίγουν μαγαζιά στην περιοχή υπολογίζοντας στον πλούτο και την επιρροή των κατοίκων της. Τα πρώτα ραφτάδικα εμφανίστηκαν στην οδό Κορκ και αμέσως μετά στην ίδια την οδό Σάβιλ Ρόου. Από εκείνους τους αρχέγονους οίκους κανένας δεν διασώζεται, εκτός από τον διάσημο "Henry Poole & Co", ο οποίος διατηρεί την παρουσία στην περίφημη οδό μέχρι και σήμερα.

Στους πελάτες τής Σάβιλ Ρόου συγκαταλέγονται μέλη βασιλικών οικογενειών της Ευρώπης, ο ναύαρχος Νέλσον, ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, διασημότητες του σήμερα, όπως ο πρίγκιπας Κάρολος και ο ηθοποιός Τζουντ Λο, αλλά και φανταστικοί χαρακτήρες της λογοτεχνίας, όπως ο θρυλικός Τζέιμς Μποντ. Ο ίδιος ο δημιουργός του, ο Ίαν Φλέμινγκ, φέρεται να είναι πελάτης του διάσημου ράφτη Άντονι Σίνκλερ, όπως άλλωστε και ο «007».

Από τον οίκο "Henry Poole & Co" θα ξεπηδήσει η εστέτ εξέλιξη του κοστουμιού, γνωστή στην Ελλάδα και ως σμόκιν, που ενδείκνυται για ειδικές περιστάσεις.

Το κοστούμι στον 20ό αιώνα

Η ιστορία του κοστουμιού ξαναρχίζει στη δεκαετία του 1920. Η λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου εισάγει την ανθρωπότητα εν αγνοία της στον Μεσοπόλεμο, που αρχικά θυμίζει γιορτή στα καμπαρέ των ευρωπαϊκών μητροπόλεων, αλλά και στα τζαζ κλαμπ της Αμερικής. Ο στρατιωτικός ενδυματολογικός κώδικας επηρεάζει για ακόμα μια φορά την ανδρική μόδα. Τα παντελόνια στενεύουν, έστω και αν σε σχέση με τα σημερινά φαντάζουν ακόμα φαρδιά. Το γιλέκο είναι απαραίτητο αξεσουάρ, καθώς στους εσωτερικούς χώρους η θέρμανση δεν είναι δεδομένη και όσο για τα σακάκια, γίνονται μεσάτα.

Η επόμενη δεκαετία συνδέεται με το όνομα του Ολλανδού ράφτη της Σίβιλ Ρόου, Φρέντερικ Σόλτι, που επινοεί το London-cut. Ο Σόλτι ενισχύει τη γραμμή στο στήθος και στους ώμους προβάλλοντας ένα πιο αθλητικό πρότυπο και δίνει φαντασία σε χρώμα και σχέδια. Στα χρόνια του '40, με τον Παγκόσμιο Πόλεμο να μαίνεται σε όλα τα μέτωπα, εγκαταλείπεται το «πανηγύρι της ματαιοδοξίας» στο ντύσιμο. Επιστρέφουμε στα μονόχρωμα σακάκια κατά προτίμηση μονόπετα για λόγους οικονομίας χωρίς το γιλέκο, χωρίς πιέτες στο παντελόνι. Κυριαρχεί φυσικά το φανελένιο γκρι, απηχώντας την απαισιοδοξία και τη βαθιά θλίψη από τον όλεθρο.

Αντίθετα στη δεκαετία του '50 επανέρχονται όσα εκ των συνθηκών είχαν καταργηθεί, ήτοι τα φαρδιά πέτα, τα γιλέκα και οι πιέτες στα παντελόνια, αλλά το κοστούμι έχει να ανταγωνιστεί για ακόμα μια φορά τα στρατιωτικά ρούχα που στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν φυσικά πολύ μακριά από τη δική του λογική. Τα t-shirts και τα bomber jackets που φορούσαν τα πληρώματα των πολεμικών αεροσκαφών ανταγωνίζονται σκληρά τους κοστουμαρισμένους, σε μια εποχή που καρπίζει ο σπόρος της «επανάστασης» σε όλα τα επίπεδα.

Το 1960 ωστόσο το κοστούμι έχει καθιερωθεί ως το αυτονόητο ένδυμα κάθε υψηλόβαθμου στελέχους σε οποιονδήποτε καθωσπρέπει εργασιακό χώρο. Την ίδια εποχή όμως εισέρχεται σε μια βαθιά κρίση ποιότητας, καθώς βιομηχανοποιείται. Τα μονόχρωμα γκρίζα και μπλε κοστούμια διακρίνονται για τα στενά πέτα που συνοδεύονται από ακόμα πιο στενές γραβάτες. Τα χειρότερα ωστόσο δεν έχουν έρθει ακόμα, καθώς τις δύο επόμενες δεκαετίες η αισθητική με τα γιγάντια πέτα, τα συνθετικά υλικά και τα παντελόνια - «καμπάνες» αναδεικνύουν τα προβλήματα που προκαλεί η βιομηχανοποιημένη εκδοχή του κοστουμιού. Η ιδέα ενός σχεδιαστή μόδας, του Τζόρτζιο Αρμάνι, που δεν υπήρξε ποτέ μόδιστρος, να «φουσκώσει» τις βάτες και να φαρδύνει απελπιστικά το σακάκι, δεν κολακεύει απαραίτητα το ανδρικό σώμα. Παρ’ όλα αυτά κάνει πάταγο, τουλάχιστον στους κύκλους εκείνους που η φιλοσοφία του κοστουμιού συνδέεται με τον νεοπλουτισμό και την κοινωνική αναρρίχηση με κάθε τρόπο.

Θα χρειαστεί να περάσουμε στη νέα χιλιετία, για να πάρει το κοστούμι τη θέση του στον κόσμο της μόδας. Κοιτάζοντας κανείς πίσω του το σακάκι Αρμάνι αναγνωρίζει τη χοντροκοπιά και την κοινοτοπία του εγχειρήματος. Επιστροφή στις ρίζες λοιπόν, επιστροφή στην ανατομική σοφία και στις επιταγές της δεκαετίας του 1930 κι ας κοντεύει να κλείσει πια ένας αιώνας από τότε που ένας Ολλανδός ράφτης, ο Φρέντερικ Σόλτι, έθεσε τους κανόνες. Τι παράξενο που οι οίκοι της Σάβιλ Ρόου ξαναζούν μέρες δόξας... Η μόδα, όπως και η Ιστορία, επαναλαμβάνονται.