Γάζα και Ισραήλ δοκιμάζουν τις σχέσεις Τουρκίας-Αζερμπαϊτζάν

Το Αζερμπαϊτζάν κατέχει κεντρική θέση στον επονομαζόμενο «χάρτη του τουρκικού κόσμου» («Türk Dünyası Haritası»), τον οποίο η Αγκυρα οραματίζεται ως σφαίρα επιρροής· έναν χάρτη που απλώνεται από τα Βαλκάνια έως και τη δυτική Κίνα καλύπτοντας με την τουρκική ημισέληνο μεγάλο μέρος της κεντρικής Ασίας, του νοτίου Καυκάσου συμπεριλαμβανομένου.

Το Αζερμπαϊτζάν κατέχει, παράλληλα, κεντρική θέση και στον Οργανισμό Τουρκικών (ή Τουρκογενών) Κρατών, τον οποίο προωθεί παλαιόθεν η Αγκυρα ως όχημα επιρροής με στόχο την πραγμάτωση του προαναφερθέντος χάρτη, έναν Οργανισμό που είχε ιδρυθεί προ 15ετίας στο αζέρικο Ναχιτσεβάν και πλέον πορεύεται με βάση ένα «τουρκικό όραμα» και ορίζοντα το έτος 2040 («Turkic World Vision – 2040», «Türk Dünyası 2040 Vizyonu»).

Όταν καλούνται να μιλήσουν για τη σχέση τους, οι ηγεσίες σε Τουρκία και Αζερμπαϊτζάν χρησιμοποιούν παλαιόθεν τη φράση «ένα έθνος, δύο κράτη» («tek millet iki devlet», «bir millet, iki devlet»), δείγμα του πόσο κοντά νιώθουν η μία στην άλλη. Αντλώντας αφορμές από τις στρατιωτικές συμπράξεις των τελευταίων ετών (βλ. Ναγκόρνο Καραμπάχ), κάποιοι θα προσέθεταν τα τελευταία χρόνια στην εν λόγω φράση και τον στρατό, μιλώντας για «ένα έθνος, δύο κράτη, έναν στρατό».

Τουρκία και Αζερμπαϊτζάν δεν έχουν κοινά σύνορα. Θα μπορούσαν να αποκτήσουν μόνο μέσα από τον διάδρομο του Ζανγκεζούρ και το Ναχιτσεβάν το οποίο όμως είναι αζέρικος θύλακας εντός των εδαφών της Αρμενίας.

Παρά την απουσία κοινών συνόρων, η Αγκυρα και το Μπακού παρουσίαζαν επί σειρά ετών το αζεροτουρκικό μέτωπο ως απολύτως αρραγές και ακλόνητο/αδιαπέραστο.

Εν έτει 2024 ωστόσο, κάποιοι βλέπουν σύννεφα πια πάνω από τον άξονα Ερντογάν-Αλίεφ. Η Τουρκάλα δημοσιογράφος Αμπεριν Ζαμάν κάνει λόγο, από την πλευρά της, για αζεροτουρκικές «εντάσεις» οι οποίες μάλιστα «εντείνονται».

«Τουρκία και Αζερμπαϊτζάν συνδέονται βαθιά, με στρατηγικούς δεσμούς […] αλλά οι σχέσεις τους άρχισαν να κλονίζονται στα τέλη Ιουλίου», γράφει η Α. Ζαμάν.

Τι ακριβώς έγινε; Μπορεί, άραγε, να διαρραγεί το αζεροτουρκικό μπλοκ; Κι αν ναι, με ποιες αιτίες;

Το Αζερμπαϊτζάν «πήρε» το Ναγκόρνο Καραμπάχ επικρατώντας στον πόλεμο των 44 ημερών του 2020, τον γνωστό και ως Δεύτερο Πόλεμο του Ναγκόρνο Καραμπάχ, με τη «βοήθεια» κυρίως δύο χωρών: της Τουρκίας από τη μία πλευρά και του… Ισραήλ από την άλλη, από το οποίο οι Αζέροι είχαν αγοράσει οπλικά συστήματα. Ήδη από το φθινόπωρο του 2020, πολλοί έγραφαν για τα ισραηλινά drones (περιφερόμενα πυρομαχικά όπως τα HAROP) που βοήθησαν τους Αζέρους να κερδίσουν τον πόλεμο.

Ακριβώς τέσσερα χρόνια μετά ωστόσο, η Τουρκία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν συγκρούεται λόγω Γάζας με το Ισράηλ… ενώ το Αζερμπαϊτζάν συνεχίζει να πουλά/εξάγει πετρέλαιο στο Ισραήλ μέσω Τουρκίας.

«Από τις τουρκικές δημοτικές εκλογές της 31ης Μαρτίου και έπειτα, ο Ερντογάν υιοθέτησε πιο σκληρή στάση απέναντι στο Ισραήλ […] αλλά δεν διέκοψε τη ροή πετρελαίου που συνεχίζεται από το Αζερμπαϊτζάν προς το Ισραήλ μέσω Τουρκίας», έγραφε ο Αμερικανός ακαδημαϊκός Χάουαρντ Αϊσενστατ σε πρόσφατη ανάλυσή του για το Middle East Institute (MEI).

Η Αμπεριν Ζαμάν δείχνει να συμφωνεί. «Αυτό που πραγματικά ενοχλεί είναι η συνεχιζόμενη ερωτική σχέση (σ.σ. «continued love affair» στο πρωτότυπο) του Μπακού με το Ισραήλ, την ώρα που σχέσεις της Τουρκίας με το εβραϊκό κράτος υποχωρούν από χαμηλό σε χαμηλό λόγω Γάζας», γράφει η Τουρκάλα δημοσιογράφος στον ιστοχώρο Al-Monitor, υποστηρίζοντας ότι η βάση των ψηφοφόρων του Ερντογάν καλεί την τουρκική ηγεσία να μπλοκάρει τις μέσω Τουρκίας εξαγωγές πετρελαίου του Αζερμπαϊτζάν προς το Ισραήλ.

Στο ίδιο θέμα είχαν αναφερθεί ήδη από πέρυσι και άλλοι, όπως για παράδειγμα ο Ρασφάν Μαμάντλι, αναλυτής από το Μπακού. «Οι σχέσεις του Αζερμπαϊτζάν με το Ισραήλ βρίσκονται στο ζενίθ τους», έγραφε ο Μαμάντλι τον περασμένο Νοέμβριο σε ανάλυσή του στον ιστοχώρο Eurasianet, υπογραμμίζοντας μάλιστα τις πολλές πτυχές των αζεροϊσραηλινών σχέσεων που εκτείνονται πέρα από το πετρέλαιο και τις εξαγωγές της αζέρικης SOCAR, στους χώρους των στρατιωτικών εξοπλισμών (που στέλνει το Ισραήλ στο Μπακού) αλλά και της ανταλλαγής πληροφοριών. «Ο πόλεμος του Ισραήλ στη Γάζα δοκιμάζει τους δεσμούς Τουρκίας και Αζερμπαϊτζάν», έγραφε σε άλλη ανάλυσή του ο Μαμάντλι πέρυσι, στον ιστοχώρο the New Arab, βλέποντας την αζεροϊσραηλινή προσέγγιση να φέρνει σε δύσκολη θέση τον ίδιο τον Ερντογάν.

Εν έτει 2024 πια, Τουρκία και Αζερμπαϊτζάν παρουσιάζονται να ανταλλάσσουν «πυρά» υπό μορφή αιχμών.

Οι ισραηλινές μπίζνες των Αζέρων προφανώς δεν αρέσουν στην τουρκική ηγεσία, καθώς την φέρνουν σε δύσκολη θέση. Αλλά και όσα αναφέρει ή κάνει η τουρκική ηγεσία από την άλλη πλευρά, έχουν προκαλέσει ενόχληση στο Μπακού.

Ο Ερντογάν είχε, επί παραδείγματι, διαμηνύσει τον περασμένο Ιούλιο ότι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις θα μπορούσαν να μπουν στη Γάζα υπέρ των Παλαιστινίων «όπως μπήκαν στο Καραμπάχ και στη Λιβύη». Η εν λόγω αναφορά ωστόσο, δεν άρεσε καθόλου στο Μπακού, όπως αναφέρει η Αμπεριν Ζαμάν στην ανάλυσή της. Παράλληλα δε, το Μπακού είδε με καχυποψία και τις επαφές που είχαν στις 30 Ιουλίου Τούρκοι και Αρμένιοι διπλωμάτες στα τουρκοαρμενικά σύνορα. Τα εν λόγω σύνορα παραμένουν μεν κλειστά από το 1993, αλλά θα μπορούσαν κάποια στιγμή να ανοίξουν στο πλαίσιο της ομαλοποίησης των αρμενοτουρκικών σχέσεων…